RUSTEN ER NABURIGE RECHTEN, AUTEURSRECHTEN EN DATABANKRECHTEN OP MIDI-BESTANDEN?

Ja, onder omstandigheden wel.

Midi is een vreemde eend in de bijt

Het auteursrecht is niet altijd even goed toegerust op moderne verschijningsvormen van compositie en geluid. Bij de totstandkoming van de Wet op de naburige rechten was het midi protocol (Musical Instrument Digital Interface) nog niet courant en bij de totstandkoming van de Auteurswet was midi nog niet uitgevonden. Ook in de Parlementaire Geschiedenis of de Memorie van Toelichting bij deze wetten worden midi-files als zodanig niet genoemd. In de Auteursrechtrichtlijn worden ze evenmin bij name genoemd.

Midi is vanuit het bekende, vertrouwde perspectief van audio een vreemde eend in de bijt waardoor het gevaar bestaat dat het in juridisch opzicht tussen wal en schip valt. Rechters moeten in voorkomende gevallen een oordeel vellen over de juridische kwalificatie van midi-bestanden. Met name waar het gaat om auteursrechten, naburige rechten en databankrechten.

Op het plaatje hierboven een arrangement van het werk Ye Sacred Muses (van componist William Byrd 1543-1623) voor klassiek ensemble. Boven midi, daaronder de partituur en links de piano roll.

Een hele generatie muziekproducenten groeit op met midi

Een hele generatie muziekproducenten (inmiddels al de 2e generatie) groeit op met midi en maakt tracks met midi. Er is dus behoefte aan duidelijkheid over de juridische status van midi-bestanden. Omdat het gros van de rechters en advocaten niet goed bekend en vertrouwd is met midi (en er zelf waarschijnlijk niet mee werkt) is het vaak lastig communiceren over deze complexe materie. De techniek en de gebruiksmogelijkheden zijn de afgelopen 20 jaar sterk geëvolueerd en ook het muziekrecht zelf is bewerkelijk. Het blijft daardoor allemaal wat abstract, hetgeen juridische kwalificatie bemoeilijkt.

Om die reden zoomen we vandaag in op de ins en outs van midi-files. Ter verduidelijking maken we daarbij gebruik van enkele illustraties.

Consequenties van het ontstaan van auteursrechten en naburige rechten op een midi-bestand

Ontstaan er auteursrechten en naburige rechten op midi, dan kan de auteur of producent van het midi-bestand bezwaar maken tegen de openbaarmaking en verveelvoudiging ervan dan wel een billijke vergoeding vragen voor toestemming tot gebruik. In dat geval heeft de producent van de midi eveneens exclusieve rechten om edits of remixen te maken van zijn eigen fonogram, om zijn fonogram als soundtrack te gebruiken (syncen) of om derden daartoe toestemming te geven. Hetzelfde als bij audio in de traditionele betekenis van het woord.

Muziekcontracten zoals platencontracten, artiestencontracten en publishing deals

Een andere -niet onbelangrijke- consequentie is dat er in het muziekcontractengamma aandacht aan midi zal moeten worden besteed. Het verdient aanbeveling om waar relevant het woord midi-bestand te gebruiken in platencontracten, artiestencontracten en publishing deals. Bijvoorbeeld dat het platenlabel ook, of juist geen eigenaar wordt van de midi-files. Of een muziekcontract dat bepaalt dat de uitgever eigenaar wordt van de aan de midi-files ten grondslag liggende compositie.

WET NABURIGE RECHTEN: KAN EEN MIDI-FILE EEN FONOGRAM ZIJN?

Ja onder omstandigheden ontstaan er naburige rechten aan de zijde van zowel producenten van fonogrammen als de uitvoerende kunstenaars die de midi-opname inspelen.

MIDI DEFINITIE:

Een midi-file kan omschreven worden als de alfanumerieke transcriptie van een muzikale partituur. Naast noten kan midi (.mid) ook tekst (lyrics) bevatten en informatie over instrumentatie en snelheid. Karaoke (.kar) kan om die reden in een midi worden opgeslagen en afgespeeld. Een karaoke file is in wezen een midi file verrijkt met tekst meta-data. Er bestaan inmiddels ook hybride formaten met samples erin, zoals .S3M en .MOD.

Wat is midi eigenlijk en wat kun je ermee?

Met behulp van de midi nomenclatuur kunnen bijvoorbeeld 128 verschillende MIDI CC instructies (0 t/m 127) worden gegeven aan een sequencer (een DAW oftewel Digital Audio Workstation zoals Reaper, Logic, Cubase of Fruityloops Studio), virtuele synthesizer (VSTi zoals Native instruments Reaktor, Massive, FM8, Lennar Digital Sylenth of U-He Zebra) of vst-effect (zoals Izotope Ozone, Waves L2, Cytomic The Glue of Acoustica Nebula). Dit behulp van een fysieke midi controller, zoals een keyboard of een breath controlled midi wind controller zoals de Akai EWI (Electronic Wind Instrument).

Piano Roll

Daarnaast kan een midi-file een piano roll aansturen. Een piano roll is een virtueel toetsenbord en enigszins vergelijkbaar met een draaiorgel of automatische (zelfspelende) barpiano. Meestal is er in een piano roll een speelbaar bereik (ambitus) van zo’n 8 octaven gereserveerd, in musicologische terminologie is dat van C1 (16 Hertz; haast onhoorbaar laag) tot C8 (4200 Hertz; zeer hoog).

Midinoten inspelen en vastleggen met midi-controllers en een computer

Twee voorbeelden: In mijn muziekstudio staan een Akai EWI (Electronic Wind Instrument) en een M Audio Axiom midi-controller. Met beide instrumenten kan ik midinoten inspelen en opnemen op de computer. Ik bedenk een originele compositie, in dit geval een dance nummer en speel de akkoorden daarvan in op het midi keyboard en speel de melodie en een solo in op de EWI. Ik neem in midiformaat op.

Op de computer van een collega producer klinkt de midi-file im Grunde hetzelfde

Ik kan de zojuist vereeuwigde midi file ook doorsturen naar een collega producer: bij hem klinkt die midi-file im Grunde (in de kern) en vanuit muzikaal oogpunt hetzelfde. Bovendien gebruikt hij overwegend dezelfde virtuele studio software. Hij kan de midi beluisteren, bewerken of remixen zoals dat ook met audio kan. De midi-file is derhalve reproduceerbaar en openbaar te maken. (Ik noem dit hier omdat het bij fonogrammen in beginsel om de eerste vastlegging gaat op enig voorwerp dat reproduceerbaarheid van dezelfde unieke samenstelling van geluiden mogelijk kan maken: een wettelijk criterium dat in de hieronder aangehaalde gerechtelijke uitspraken telkens terug komt.)

Midi is uitwisselbaar en populair bij arrangeurs en remixers

En dat is nu net het mooie van midi bestanden: ze maken uitwisseling mogelijk en zijn nu juist zo populair, bijvoorbeeld onder arrangeurs en remixers of bij collabs, omdat het muzikale resultaat ervan zo reproduceerbaar is. Daarnaast is midi intrinsiek flexibeler dan audio.

Elke vastlegging die een klankbewerking heeft ondergaan is een fonogram

In Tekst & Commentaar bij de Wet naburige rechten valt te lezen dat ‘elke vastlegging die een klankbewerking heeft ondergaan een fonogram is’. Dus als ik midi edits doorvoer, bijvoorbeeld een missertje weer laddereigen maak, of de velociteit van te luid aangeblazen noten wat omlaag breng of de lengte van enkele noten aanpas zodat het mooi legato klinkt, dan is er - met een welgetempereerde mate van aannemelijkheid - sprake van een opname en komen mij redelijkerwijs naburige rechten toe waaronder fonografische rechten.

Arrangeren of remixen van een publiek domein werk met midi

Tweede voorbeeld: ik arrangeer een publiek domein werk van William Byrd ter gelegenheid van een uitvoering van een klassiek blazersensemble. Ik arrangeer dat werkje met behulp van midi in mijn DAW, exporteer de midi en zend deze naar een dirigent die de puntjes op de i zet in Sibelius of Finale en er vervolgens een partituur van print (de fysieke bladmuziek voor op de pupiter). Het midi arrangement van William Byrd klinkt hetzelfde in de DAW in mijn studio als in het betreffende muzieknotatieprogramma op de computer in zijn studio, huiskamer of waar dan ook. Ik heb aan een fonogram gewerkt en de midi-file heeft mijn computer als fonogram, in casu als digitale geluidsdrager, verlaten om vervolgens over het internet naar de e-mailbox van de dirigent te reizen en uiteindelijk als fonogram in Sibelius te worden geïmporteerd.

Op de afbeelding hieronder staat een midi-file van een (aangeblazen) EWI-solo afgebeeld. Boven de midi noten en daaronder (gekleurd) muzikale elementen als volume, expressie, glissando, portamento en velociteit. Deze midi-file heeft wel degelijk een eigen, oorspronkelijk karakter en draagt het persoonlijk stempel van de maker.

Met behulp van midi kan een muzikale uitvoering direct worden vastgelegd

Met de opkomst van virtuele studio technologie is de rol van midi bij het componeren, uitvoeren en produceren van muziek steeds prominenter geworden. Een midi noot is daar onder meer een grafische voorstelling van een bepaalde muzieknoot. Met behulp van midi kan een muzikale uitvoering direct worden vastgelegd in een digital audio workstation. Een midi-bestand is bovendien afspeelbaar, met telkens hetzelfde resultaat.

Een midi-file kwalificeert als digitale geluidsdrager en daarmee als fonogram

Drukt men vervolgens op play, dan hoort men geluid en hopelijk ook melodie zoals bij een CD, mp3, cassette of langspeelplaat. Alle akkoorden en noten samen vormen de compositie, waarvan de midi-file de digitale drager is. In dat opzicht kan men stellen dat de betreffende midi-file kwalificeert als digitale geluidsdrager. Als die compositie origineel is en het stempel van de maker draagt dan rusten er bovendien auteursrechten op.

Constituerende elementen van muziek

Een midi noot kan buiten de toonhoogte (frequentie) en de lengte ook informatie bevatten over het volume, expressie, balans en zaken als portamento, sostenuto en legato. Stuk voor stuk constituerende elementen van muziek. Stijl, interpretatie, agogiek en articulatie: het is mogelijk met midi.

Een midi-file is converteerbaar naar het traditionele notenschrift en vice versa

Ook in de reeds genoemde muzieknotatieprogramma’s zoals Finale en Sibelius wordt veel met midi gewerkt. Het importeren van midi-bestanden en vervolgens converteren naar het traditionele notenschrift is een veelvoorkomende praktijk. Direct of via .xml-bestanden. Enkele DAW’s hebben eveneens de functionaliteit om midi met slechts een muisklik om te zetten naar een partituur. Andersom kan ook, van do-re-mi-fa-sol naar midi. Het resultaat is steeds een één op één kopie van gebruikte harmonieën en melodie.

White-Smith Music Publishing Company v. Apollo Company

In dat verband is interessant de uitspraak van de Amerikaanse Supreme Court uit 1908 (White-Smith Music Publishing Company v. Apollo Company, 209. U.S. 1.), waarin zij oordeelde dat piano roll fabrikanten geen royalties behoefden te betalen aan auteurs en uitgevers omdat een piano roll (de toenmalige, rudimentaire evenknie van een midi-file) in de ogen van het Hof geen kopie is van de auteursrechtelijk beschermde bladmuziek, maar slechts een onderdeel van de machine, in casu een automatische barpiano. Tegenwoordig is er vaak sprake van de situatie waarbij er eerst de midinoten zijn en later pas de bladmuziek of de audio. Men zou evenwel kunnen stellen dat de midi bestanden onderdeel zijn van ‘de machine’ i.e. de computer of de software. Dit alles laat de vraag omtrent een mogelijke kwalificatie als fonogram echter onverlet.

Mechanisch recht

Een jaar later, dus in 1909, introduceerde het Amerikaanse Congres een compulsory license voor het vervaardigen en distribueren van een dergelijke mechanische vastlegging. In Stemra terminologie is dat tegenwoordig een ‘mechanisch recht’; een volwaardig auteursrecht (verveelvoudigen).

General Midi niet verwarren met Musical Instrument Digital Interface

Men verwarre het midi (Musical Instrument Digital Interface) protocol overigens niet met General Midi (GM). General Midi klinkt inderdaad als een eenvoudige speeldoos. Maar op die manier wordt midi in de regel niet gebruikt door producers en remixers. Bij General Midi gaat het om uitwisselbaarheid van General Midi compatibele modules, middels 128 gestandaardiseerde instrumenten. Van nummer 1 acoustic grand piano tot en met nummer 128 gunshot. Inmiddels kennen we daarnaast General Midi Level 2, ofwel GM2 - dat klinkt al wat beter maar verre van release-waardig.

AMERIKAANS COPYRIGHT OFFICE: MIDI IS ACCEPTABEL AUDIO FORMAAT

Het Amerikaanse Copyright Office heeft .mid inmiddels geaccepteerd als geschikt audio formaat om een muzikaal werk te registreren. Midi staat in die zin op gelijke voet met mp3, wav en aif. Het Copyright Office erkent daarmee de status van midi als fonogram. In Amerika rust er overigens een auteursrecht op de geluidsopname, in Nederland een naburig recht. Hieronder de lijst met geaccepteerde audio formaten.

 aif, .aiff (Audio Interchange File Format)
.au (Audio File)
.mid, .midi, .rmi (Musical Instrument Digital Interface)
.mp3 (MP3 Audio File or Layer 3 Audio Compression)
.ra, .ram (Real Audio File)
.rmi (Resource Interchangable File Format)
.wav (Windows Wave Sound File)
.wma (Windows Media Audio File)

DRIE RECHTERLIJKE UITSPRAKEN IN NEDERLAND

De Nederlandse rechter heeft inmiddels een aantal keer aangenomen dat een midi-bestand een fonogram kan zijn. Ik noem hier drie uitspraken:

1. Vzr. Rechtbank Rotterdam 12 november 2015, IEF 15513; ECLI:NL:RBROT:2015:9021 (Younique Music tegen Key Music). Midi is audioregistratietechniek en kwalificeert als fonogram.
2. Rb. Breda 25 juli 2012 (244017/HA ZA 12-12, Younique Music Group B.V vs D.). Midi-files zijn fonogrammen (onweersproken).
3. Rb. Utrecht 7 mei 1997 (HCC gebruikersgroep) midi-files zijn computerprogramma’s in de zin van de Auteurswet (geen geschriftenbescherming) alsook fonogrammen in de zin van de Wet Naburige rechten.

Conclusie: midi-files vallen potentieel onder de werkingssfeer van de Wet naburige rechten.

AUTEURSRECHTEN OP MIDI-FILES

Voorwaarden voor het ontstaan van auteursrechten op midi-files zijn de aanwezigheid van een eigen oorspronkelijk karakter en het persoonlijk stempel van de maker. Het werk dient te zijn ontsponnen aan de geest van de maker. Er moet sprake zijn van een scheppingsdaad (scheppende menselijke arbeid) met een zekere (minimum aan) creativiteit of drempel van originaliteit.

Auteursrecht op de compositie belichaamd door de midi-file

Op de compositie die door de midi-file wordt belichaamd rust in veel gevallen het auteursrecht van de componist. Maakt een arrangeur een arrangement van een publiek domein werk, bijvoorbeeld van Beethoven, dan rust er ook een (nieuw) auteursrecht op dat arrangement. Vervaardigt een componist een originele compositie met behulp van midi, dan is die compositie auteursrechtelijk beschermd. Het maakt daarbij niet uit of de componist de noten op papier uitschrijft, of dit met behulp van een computer doet. Midi valt niet automatisch in het publiek domein en is ook geen shareware.

Wil een arrangeur of een producer een bewerking of remix maken van een bestaand werk dat zich nog niet in het publiek domein bevindt en maakt hij daarbij gebruik van een midi-bestand, dan is – zoals gewoonlijk - voorafgaande toestemming van alle rechthebbenden nodig.

Toestemming van rechthebbenden voor vervaardigen karaoke-file

Men zou aldus kunnen redeneren dat er voor het maken, verveelvoudigen en openbaar maken van een karaoke-file van een top-40 hit voorafgaande toestemming nodig is van de rechthebbenden. De realiteit is evenwel dat dit naar alle waarschijnlijkheid op grote schaal zonder de benodigde voorafgaande toestemming (gratis of met winstoogmerk) als download wordt aangeboden. Ergens (al is het in de literaire sector geleden leed nog wat groter) lijkt dit op het op grote schaal digitaliseren van boeken - zonder consent van auteurs en uitgevers - door Google.

Copyrights op bladmuziek dus ook op midi

Bovendien is er eigenlijk geen reden te bedenken waarom men bladmuziek niet zou mogen kopiëren (copyrights) en midi-files wel. Waarom zouden er geen uitgaverechten rusten op midi-files (zowel op het fonogram als op de onderliggende compositie en tekst) en wel op een partituur?

Midi is een computerprogramma in de zin van art. 10 Auteurswet

Op grond van de Memorie van Toelichting TH 1991-1992, 22531 nummer 3 komen alle vormen van computerprogramma’s, waaronder maar niet beperkt tot computercode, binaire instructies, algoritmen, source code, firmware, disks, tape en software in aanmerking voor auteursrechtelijke bescherming. Midi kwalificeert als computerprogramma in de zin van art. 10 Auteurswet. Al met al argumenten die de aanname dat er onder omstandigheden auteursrechten op midi-files kunnen rusten, versterken. Midi-files vallen daarmee potentieel onder de werkingssfeer van de Auteurswet.

Midi valt onder omstandigheden onder het geldingsbereik van de Auteurswet

De consequentie van het bovenstaande zou kunnen zijn dat de auteur van originele midi-bestanden een aantal in de Auteurswet vastgelegde rechten toekomt, te weten exclusieve exploitatierechten, een billijke vergoeding, verbodsrechten en persoonlijkheidsrechten.

Op het plaatje hiernaast de midi wind controller waarmee de midi solo's op de vorige afbeeldingen zijn ingespeeld. De muziek is hier letterlijk in de computer geblazen.

Duitsland: masterrechten op midi?

Een klein uitstapje naar onze oosterburen. In Duitsland neemt men geen ‘derivatief’ auteursrecht of auteursrechtelijk verbodsrecht aan op midi (geen Urheberschutz). Er kunnen bij de huidige stand van zaken wel Verwertungsrechte ontstaan ten gunste van de betrokken uitvoerende muzikanten bij een opname. Een Verwertungsrecht is dan een soort exclusief naburig recht om verveelvoudiging van de opname toe te staan of te verbieden dan wel te exploiteren. In Duitsland kunnen er derhalve masterrechten rusten op midi-bestanden.

Voortrekkersrol voor Nederland als Danceland

Hoe gaat men daar in andere landen, zoals in de Verenigde Staten of in Groot Brittannië mee om? Zijn er internationale verdragen die door Nederland zijn geratificeerd waarin aanknopingspunten zijn te vinden of moeten we het in nieuwe Europese Richtlijnen of Verordeningen zoeken? Nederland als Danceland bij uitstek (Dancemuziek behoort tot het topsectorenbeleid van het kabinet) zou hier prima een voortrekkersrol in kunnen nemen.

AUTEURSRECHTEN OP PRESETS EN PATCHES?

Een preset is een bepaalde instelling van een virtuele synthesizer (Vsti) of een vst-effect zoals een equalizer, delay of een compressor. Een preset kan uniek zijn. Het maken van een originele Vsti-preset die goed klinkt is een behoorlijk complexe en tijdrovende aangelegenheid. Presets worden vaak door derden gemaakt die ze vervolgens met toestemming van de softwaremaker (de auteur van de Vsti) op de markt brengt in zogenaamde preset-packs.

Sounddesign komt tot uitdrukking in presets

In zo’n preset-pack zitten dan bijvoorbeeld 50 originele instellingen (‘fresh sounds’) waarmee endusers (eindgebruikers/consumenten) nieuwe hits kunnen maken. Het sounddesign dat ten grondslag ligt aan geslaagde presets vormt vaak een inspiratie voor producers om een nieuwe killertrack te maken. Het is gebruikelijk (en aanbevolen) om de preset zelf nog een beetje te tweaken zodat er een bepaalde eigenheid in de track zit.  

Native Instruments Reaktor: auteursrecht op ensembles?

Soms zijn presets zelf complete virtuele synthesizers. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Native Instruments Reaktor (Modular DSP Lab). Een Reaktor ensemble (.ens) draait alleen in het platform Reaktor. Het is een module in een module. Of je een dergelijk ensemble nu een synth noemt, een instrument, een sampler of een preset, het is een computerprogramma en valt daarmee onder art. 10 Auteurswet.

Auteursrechten op sounddesign

Het is derhalve goed mogelijk dat er auteursrechten ontstaan op dit sounddesign, in casu op de (reproduceerbare) preset. Aan de ene kant is een dergelijke ‘third party preset’ ontleend aan het werk van een ander, aan de andere kant hebben we hier te maken met scheppende menselijke arbeid, creatieve keuzes en een persoonlijke ‘touch’. Vergelijk in dat kader HvJ EU 1 december 2011, zaak C-145/10 (Eva Maria Painer tegen Uitgevers) en HR 30 mei 2008, LJN: BC2153, C07/131HR (Endstra-tapes).

DATABANKRECHTEN OP MIDI-PACKS, KARAOKE-PACKS EN PRESET-PACKS?

Het is niet onaannemelijk dat er databankrechten ontstaan op midi-packs, karaoke-packs en preset-packs. Ook indien de individuele midi-bestanden, karaoke-files of presets niet voor auteursrechtelijke of nabuurrechtelijke bescherming in aanmerking komen. Een preset is een bepaalde gefixeerde instelling van een virtuele synthesizer of vst-effect en kan als bestandsextensie .fxp hebben. Een preset-bank (een verzameling instellingen waarmee bepaald sounddesign tot uitdrukking kan komen) heeft als extensie .fxb.

Om voor bescherming op grond van het databankrecht in aanmerking te komen dienen de verschillende packs te voldoen aan een aantal criteria. Er moet sprake zijn van een:

1. geordende gegevensverzameling die gericht kan worden doorzocht;

2. bepaalde waarde in het economisch verkeer;

3. substantiële investering (in casu in tijd en energie, waaronder het programmeren en ordenen ervan).

Het databankrecht heeft een looptijd van 15 jaar die met eenzelfde periode wordt verlengd bij elke update van de database of verzameling. De producent of samensteller van het midi-pack heeft alsdan het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking en verveelvoudiging, wanneer opvragen of hergebruik van het midi-pack diens commerciële belangen zou schaden of normale exploitatie schade toebrengt.

GEEN GESCHRIFTENBESCHERMING OP MIDI-FILES?

Nee, een midi-bestand voldoet namelijk niet aan de definitie van een computerprogramma. En een computerprogramma komt niet in aanmerking voor geschriftenbescherming. Tegen dit laatste zou men kunnen inbrengen dat midi inmiddels is verworden tot een moderne, tamelijk wiskundige muzieknotatievorm. De geschriftenbescherming wordt in Nederland overigens afgeschaft vanwege strijdigheid met internationale verdragen.

UITPUTTING VAN MUZIEKRECHTEN OP DIGITALE MUZIEKBESTANDEN

Laten we voor het gemak even aannemen dat er auteursrechten en naburige rechten rusten op alle soorten digitale muziekbestanden, waaronder midi. Uitputting wil zeggen dat een platenlabel bijvoorbeeld geen exclusief distributierecht meer heeft na de eerste verkoop. Daardoor wordt tweedehands verkoop van cd’s mogelijk. Dit geldt voor software, waaronder mp3’s, sinds het bekende UsedSoft-arrest.

In Europa nemen we derhalve uitputting aan van bepaalde muzikale eigendomsrechten (waaronder een exclusief distributierecht) op digitale muziekbestanden. In principe geldt voor een midi-bestand dan hetzelfde als voor een mp3.

Hanteren de Auteursrechtrichtlijn en de Softwarerichtlijn dezelfde hetzelfde uitputtingsregime?

HvJ EU UsedSoft: het Hof maakt geen onderscheid tussen cd/dvd en een downloadbare vorm zoals mp3 en daarmee ook midi-files (Softwarerichtlijn).  Doorgeven van het gebruiksrecht op software (licentie) is toegestaan (quasi-tweedehands).

Verschillende uitputtingsregimes in Europa en de Verenigde Staten

In de Verenigde Staten (ReDigi vs EMI en Wonkavision) gelden met betrekking tot de uitputting van intellectuele eigendomsrechten op digitale muziekbestanden momenteel andere regels dan in Europa (UsedSoft/Oracle). We hebben derhalve te maken met verschillende uitputtingsregimes. Het verschil in telegramstijl:

• VS: geen digital first sale right. Wel fysiek of analog first sale right.
• EU: wel digital first sale right (uitputting) want geen onderscheid fysiek of digital.

Uitputting geldt ook voor naburige rechten

Gemeenschapsuitputting geldt tenslotte ook voor naburige rechten. Vergelijk HvJ EU 16 juni 1998 (Silhouette), NJ 1999, 392. Het gaat hier om communautaire uitputting van naburige rechten, dus ten aanzien van verspreiding van digitale muziekbestanden binnen de Europese Gemeenschap.

Geen uitputting van muziekrechten op digitale muziekbestanden in de VS

Maakt dit de licenties voor het gebruik van midi-files, presets en karaoke bestanden overdraagbaar? Ja, maar enkel binnen het territorium van de EU. Bovendien staat de VS geen uitputting van muziekrechten op digitale programma’s -waaronder midi-bestanden of mp3’s- toe (enigermate analoog: Pink Floyd versus Rigu Sound, HR 25 oktober 1996).

De auteursrechthebbende heeft in de EU na de eerste verkoop voor onbepaalde tijd geen uitsluitend distributierecht meer. De midi-files mogen dan als tweedehands worden doorverkocht. Zelfs al zijn ze freshly baked, oftewel vers van de pers.

Licenties voor gebruik digitale muziekbestanden zoals midi, mp3 en karaoke zonder toestemming overdraagbaar in de EU

In de EU gaat het er wezenlijk anders aan toe dan in de VS (in de VS vormt de doorverkoop van een object of licentie zonder toestemming van de rechthebbende wel inbreuk op auteursrechten). Het heeft voor EMI daarom geen zin om hier in Europa te gaan procederen over dit soort zaken, er wordt immers geen inbreuk gemaakt op auteursrechten.

In Europa geldt uitputting zowel voor fysieke als voor digitale exemplaren

Momenteel zijn digitale exemplaren van muziek en film in de Verenigde Staten derhalve minder waardevast dan fysieke exemplaren (CD, DVD, BLUE RAY). Men kan daar immers zijn cd’s op ebay zetten maar niet zijn tweedehands mp3’s. In Europa bestaat er in principe geen waardeverschil omdat uitputting zowel voor digitale als voor fysieke exemplaren geldt.

Geprelicenseerde en geclearde audio en midi bestanden in een DAW

Een DAW zoals Cakewalk Sonar, Ableton Live of Avid Protools bevat ook geprelicenseerde /geclearde audio en midi bestanden. Deze kunnen -lijkt mij- bij een tweedehands verkoop van de licentie tot gebruik van de software in zijn totaliteit niet los gezien worden van het programma zelf, zij maken daar deel van uit.

Licentiebeleid bij gebrek aan juridische duidelijkheid gebaseerd op bedrijfseconomische overwegingen

Sommige softwarebedrijven laten in hun licentiebeleid de doorverkoop toe onder bepaalde voorwaarden, andere verbieden het in hun algemene voorwaarden. Vaak ziet men dat duidelijkheid over wat hier precies juridisch mogelijk is ontbreekt bij zowel verkoper als koper. Daarom creëert men dan een eigen regime, vaak gebaseerd op bedrijfseconomische overwegingen en legt dat vervolgens als licentievoorwaarden vast.

Auteurswet bevat limitatieve lijst met toelaatbare beperkingen

De Nederlandse Auteurswet bevat tenslotte een limitatieve lijst met toelaatbare beperkingen (zoals de onderwijsexceptie, het citaatrecht of de parodie exceptie). Andere juridische aspecten die een rol kunnen spelen bij de uitputting van muziekrechten op mp3 of midi-files zijn bijvoorbeeld consumentenrechten.

Portion copyright en Creative Commons

Native Instruments Reaktor: Complexe software waarmee men nieuwe synths kan maken die alleen draaien op dat platform. De synths zijn uniek en daar rust auteursrecht op. Vaak zijn dit creaties waaraan vele mensen reeds gewerkt hebben. De ontwerpers bouwen dikwijls voort op hetgeen eerder is gemaakt, maar er ontstaan telkens nieuwe creaties met een persoonlijk stempel van de auteur waarop in ieder geval een ‘portion copyright’ rust. Soms wordt er ook met een Creative Commons licenties gewerkt. De community (User Library) kan daarmee vrijelijk voortbouwen op de intellectuele prestaties van de makers. Vergelijk het met een complex, co-operatief remix project. 

Onstoffelijkheid

Midi is onstoffelijk maar wel voor menselijke beheersing vatbaar. Dat er volgens Nederlands recht geen goederenrechtelijk eigendomsrecht kan rusten op onstoffelijke zaken en daarmee niet op software of computerprogramma’s i.e. mp3’s en midi-files, is een hopeloos verouderd gegeven. Vergelijk art. 3:2 Burgerlijk Wetboek (BW) goederenrechtelijk eigendomsrecht vs 3:3 BW vermogensrecht. Art 3:3 BW geeft aan: een intellectueel eigendomsrecht is een vermogensrecht. Het auteursrecht saves the day: De Auteurswet biedt wel ruimte voor het vestigen van intellectuele eigendomsrechten op een onstoffelijke zaak. Eindig, beperkt in de tijd. Goederenrechtelijk eigendom is iets anders dan intellectueel eigendom.

Onstoffelijke muzikale prestatie neergelegd in een onstoffelijke drager

Bij midi betreft het een onstoffelijke muzikale prestatie die is neergelegd in een onstoffelijke drager. Daar bestaan echter wel exemplaren van, die bovendien verveelvoudigd kunnen worden, dus men zou met enige goede wil kunnen spreken van een zaak. Zowel de nabuurrechtelijk beschermde productie en uitvoering van dat muziekstuk, als het auteursrechtelijk beschermde bedenken en componeren ervan.

Vergelijk in dat kader het Beeldbrigade Arrest van de Hoge Raad (HR 27 april 2012, LJN BV 1301, IT 767). Daar zegt de Hoge Raad: Uit het stelsel van de wet volgt dat een verkoop kan plaatsvinden.

Wenselijkheid van ontstaan van muziekrechten op midi-bestanden.

Over de wenselijkheid van het ontstaan van muziekrechten op midi-bestanden alsook de mogelijke uitputting daarvan zullen de meningen uiteenlopen. Wellicht zal een en ander de digitale markt aantasten of positie van de verkoper verzwakken of juist versterken.  

Er kan specifiek wetgevingsbeleid gemaakt worden voor midi. Er kan een set met spelregels worden opgesteld of men kan gepersonaliseerde licenties in het leven roepen, geflankeerd door wetgeving. Enigszins flexibel, niet te star maar toch met waarborgen voor de auteur omkleed. Zoals dat het bijvoorbeeld is toegestaan om het tempo, de toonhoogte of de toonsoort te veranderen.

Midi gelijk stellen met audio

Het zal moeilijk worden om een juridisch sluitend systeem te construeren. Bij het omzetten van een publiek domein werk is er wellicht minder snel sprake van een origineel fonogram, vanwege de triviale mate van oorspronkelijkheid, creativiteit en originaliteit. Gelden dan toch dezelfde regels als bij een arrangement? Hebben we het in Europa dan over een nabuurrechtelijk beschermde geluidsopname, of in de VS over een copyright protected derivative sound recording? Een dogmatisch zuivere oplossing is wellicht om midi gelijk te stellen aan audio, op basis van gelijkwaardigheid. Maar ook dat lost niet alle problemen op.

Harvard law School: Compulsive license

De bekende Harvard Law School hoogleraar IE-recht prof. William Fisher propageert een modern auteursrecht waarbij compulsory license wordt uitgebreid naar alle vormen van muziekgebruik. Daardoor zou file-sharing worden gelegaliseerd. Dus waarbij het verbodsrecht van auteur en producent (na opt in) vervalt maar er wel recht op een (door collectieve rechtenorganisaties onderhandelbare) billijke vergoeding bestaat. Onder die licentie valt dan arrangeren, coveren, remixen, bewerken, samplen maar ook openbaar maken, uitzenden en verveelvoudigen. De Berner Conventie maakt dit al mogelijk in de artikelen 11 b en 13 lid 1, waarbij aangesloten leden waaronder Nederland aan een dergelijke opvatting zelf invulling mogen geven.

Coöperatieve creativiteit

Een dergelijk door William Fisher voorgesteld idee maakt coöperatieve creativiteit veel gemakkelijker. Het lost problemen en loopholes inzake remixen, samples, presets, file-sharing, derivatieve werken, arrangementen van niet-publiek domein werken, midi en Reaktor ensembles effectief op. Voorwaarde is dan wel dat de collectieve beheersorganisaties goede deals sluiten. Alleen dan kunnen verbodsrechten worden gerelativeerd. Een dergelijk systeem zou wel eens een nieuw verdienmodel kunnen opleveren ten aanzien van digitaal muziekgebruik. Een verdienmodel waar zo naarstig naar wordt gezocht.

Nieuw verdienmodel is nog (nabije) toekomstmuziek

Maar een nieuw verdienmodel voor de muziekindustrie is voorlopig nog nabije toekomstmuziek. Het lijkt anno 2016 in ieder geval niet verstandig om piraterij van midi-files aan te moedigen.