Postacademisch onderwijs aan advocaten, rechters en hoogleraren over het muziekrecht
Op maandag 16 april 2018 organiseerde het Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs (CPO) van de Radboud Universiteit Nijmegen een seminar over het Muziekrecht. Ik gaf daar een postacademische cursus muziekrechten en muziekcontracten. Het CPO verzocht mij enkele maanden eerder om de cursus ook muzikaal te omlijsten. In het Concertgebouw in Amsterdam. Hieronder een terugblik op dit bijzondere juridische event.
CPO Seminar Muziek & Recht in het Concertgebouw Amsterdam, 16 april 2018. Foto's: Sara Donkers
Voorbereiding en repetities
Ik werd meteen super creatief van dit bijzondere verzoek, dat alle ruimte liet voor eigen inbreng. Een uitdaging, want het chique publiek van advocaten, bedrijfsjuristen, notarissen, rechters, hoogleraren en leden van de Hoge Raad leek mij op cultureel gebied erg verwend. Hoe kunt je de aandacht van zo’n door de wol geverfd gezelschap twee uur lang vasthouden? Door ze op een infotainende manier het muziekrecht te laten beleven. Centraal hierbij stond de synergie tussen muziek en recht, die vorm kreeg in de Publiek Domein Quiz.
Het was me al snel duidelijk: voor deze cursus was veel muziek nodig.
Maarten Feteris en Mauritz Kop voordat zij Ave Maria van J.S. Bach speelden in een arrangement van Gounod voor piano en besklarinet.
Brug slaan tussen theorie en praktijk
Ik wilde de (complexe) stof tastbaar en concreet maken door elk onderwerp te doen vergezellen van een stukje moderne, elektronische hip hop en dance muziek. Zoals een DJ dat draait voor zijn publiek maar dan met een ander (leer)doel. Dat zou het leereffect versterken. Er moesten immers ook punten voor de permanente opleiding worden verdiend! Het werden uiteindelijk 16 fragmentjes, voornamelijk uit eigen werk. Die 'draaide' ik vanuit mijn Powerpoint presentatie.
Maar ik wilde ook live klassieke muziek maken, in ensemblevorm. Op die manier zouden we een interactieve brug kunnen slaan tussen theorie en praktijk en muziek en recht met elkaar verenigen als een kruisbestuiving van disciplines.
Er moest dus een klein orkestje komen. Het lukte gelukkig om een kwartet samen te stellen dat bestond uit 2 beroepsmuzikanten en 2 dubbelgeschoolde juristen. Dit ensemble deed mij ergens denken aan het Prinsengrachtensemble, waarvan ik 25 jaar geleden met veel plezier deel uitmaakte. Ook als klarinettist. En ook interdisciplinair in die zin dat het bestond uit muzikale juristen.
CPO Ensemble: een ad hoc orkestje met een ongelooflijke staat van dienst. Theo Wolters (Concertgebouworkest) op trompet en bugel, Maarten Feteris (Hoge Raad) op piano, Roger Niese (Philharmonie Zuid-Nederland) op besklarinet en basklarinet, Mauritz Kop (MusicaJuridica) op besklarinet, esklarinet en piano.
Arrangementen van klassieke werken
Ten behoeve van de Publiek Domein Quiz moest er bladmuziek op de pupiter komen. Ik had daartoe een lijst met 19 klassieke werkjes samengesteld. Hiervan moesten maatwerk arrangementen worden gemaakt voor ons CPO ensemble. Telkens fragmentjes van ongeveer een minuut lang. Na elk fragmentje zou ik wat zeggen over de muziek en de juridische ins en outs, zo hield ik mijn collega-muzikanten voor. Mogen wij die muziek uberhaubt wel bewerken c.q. arrangeren en in het openbaar uitvoeren? Toen alle leden van ons ensemble de partijen goed en wel in hun bezit hadden was het tijd voor de repetities. Die vonden deels plaats bij mij thuis op de zolder, deels voltallig en deels op afstand. Zoals bij een internet-collab.
Publiek Domein Quiz - Een (interactieve) brug slaan tussen theorie en praktijk.
Generale repetitie in de Spiegelzaal en soundcheck in de Pleinfoyer
Op de cursusdag zelf hielden we Generale Repetitie in de Spiegelzaal van het Concertgebouw. Die repetitie verliep prima. Ook de soundcheck in de Pleinfoyer was OK, al was de akoestiek daar vele malen droger dan in de Spiegelzaal. Daardoor hadden we minder galm, moesten we zelf beduidend meer klank maken (harder werken op het instrument) maar waren we wellicht beter verstaanbaar in het samenspel.
Publiek Domein Quiz
Mijn idee voor de Publiek Domein Quiz was als volgt: Ons CPO ensemble zou enkele bekende thema’s van klassieke en populaire muziekwerken aan het publiek voordragen. De cursisten moeten vervolgens raden om welk stuk het gaat en wie de componist is. Zodra we er achter zijn gekomen wie de componist is, mag het publiek haar hand opsteken als men denkt dat het werk zich in het publiek domein bevindt, of dat het in Nederland nog wordt beschermd door het auteursrecht. We deden dit in 2 blokken, 1 voor de pauze en 1 na de pauze. In de pauze speelden we integraal:
O Magnum Mysterium - Tomás Luis de Victoria (Spanje, c. 1548 - 1611). Publiek domein.
Postacademisch onderwijs door mr. Mauritz Kop aan advocaten, rechters en hoogleraren over het muziekrecht.
Introductie, Persoonlijke Noot en Parallelle Lezing
Marianne van den Bosch, directeur van het Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs (CPO) hield een boeiende introductiespeech over het onderwerp van de dag: muziek en recht. Ze sprak over de recente geschiedenis van muziekrechten en over enkele juridische conflicten binnen de muziekindustrie, mede vanuit internationaal perspectief. Haar voordracht werd begeleid door audio en beeldmateriaal, onder meer van rapper Snoop Dog.
Maarten Feteris, President van de Hoge Raad gaf ons vervolgens een inkijkje in zijn leven als componist en muzikant. Hij vertelde het publiek tijdens zijn lezing Muziek en hoogste rechtspraak – een persoonlijke noot, over zijn jaren aan het Conservatorium als huiscomponist van het conservatoriumorkest destijds. Ook kregen wij een film te zien van the making of het nieuwe gebouw van de Hoge Raad aan het Korte Voorhout in Den Haag, waarvan de score was gecomponeerd door de President zelf. Zeer bijzonder was het dat dhr. Feteris live voor ons concerteerde: op de Steinway & Sons vleugel speelde hij een aantal delen uit eigen piano composities, met stijlkenmerken uit de 19e eeuwse Romantiek.
De parallelle cursus Nieuw recht en oude muziek werd gehouden door Sander Steneker, universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit. Dhr. Steneker is een excellent docent en een begenadigd pianist. Hij combineerde live pianospel met een bespreking van recente jurisprudentie Burgerlijk recht.
CPO Seminar Muziek & recht: 2 beroepsmuzikanten plus 2 dubbelgeschoolde juristen speelden werken van Mozart, Beethoven, Moussorgsky en Bach.
Cursus Muziekrechten & Muziekcontracten
Toen mijn eigen cursus Muziekrechten en Muziekcontracten. Ik nam de aanwezigen allegro vivace mee door het muziekrecht en besprak in vogelvlucht 14 onderdelen, mede aan de hand van een aantal digitale geluidsfragmenten. Na ieder onderwerp was er telkens gelegenheid tot het stellen van vragen, maar dat kon ook achteraf tijdens de borrel. Voor degenen die meer verdieping wensten dan de tijd ons die middag toestond, ter voorbereiding op de dag of als naslagwerk stelde ik op verzoek van het CPO een syllabus samen met literatuur en recente rechtspraak over het muziekrecht.
De cursus werd als volgt aangekondigd op de website van het CPO:
… of aan de cursus Muziekrechten en Muziekcontracten, waarin mr. Mauritz Kop nader met u ingaat op in het oog springende juridische aspecten binnen de muziekindustrie, waaronder het intellectueel eigendomsrecht. Hij behandelt onder andere auteursrechten, naburige rechten, de rol van platenlabel en muziekuitgeverij, rechteninstanties Buma/Stemra en Sena, plagiaat, remixen, de invloed van nieuwe technologie, het gebruik van samples, multiterritoriale licentieverlening alsmede regels van internationaal privaatrecht (IPR) bij collabs. U ontvangt enkele voorbeelden van muziekcontracten en er wordt een heuse Publiek Domein Quiz gehouden met behulp van blaasmuzikanten en piano. De cursus wordt verder – hoe kan het ook anders in het Concertgebouw - muzikaal omlijst door een mix van klassieke muziek en avant gardistische future electronica.
Bij het onderwerp Muziekcontracten ontvingen de cursisten 3 handouts: een voorbeeld platencontract, een optreedcontract en een publishing deal. Foto's: Sara Donkers
CPO Ensemble: een ad hoc orkestje met een ongelooflijke staat van dienst
Ons CPO ensemble bestond uit 4 muzikanten met een ongelooflijke staat van dienst: op piano Maarten Feteris, President van de Hoge Raad der Nederlanden, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en staatsraad in buitengewone dienst, op trompet en bugel Theo Wolters, 30 jaar trompettist in het Concertgebouworkest, gemusiceerd onder dirigenten Haitink en Chailly, in die periode tevens assistent dirigent en vervanger van Mariss Jansons, thans Professor of Classical Trumpet aan het Sweelinck Conservatorium Amsterdam en het Conservatorium Maastricht, chef dirigent van de Sibiu State Philharmonic Orchestra in Roemenië, veelgevraagd jurylid op internationale concoursen en gastdirigent bij symfonieorkesten wereldwijd, op bes klarinet en basklarinet Roger Niese, Basklarinettist bij de Philharmonie Zuid Nederland, dirigent van diverse symfonische blaasorkesten, vaste gastdirigent bij de Philharmonie Zuid en arrangeur bij bladmuziekuitgeverij Baton Music, en tenslotte op bes klarinet en es-klarinet mr. Mauritz Kop, Founder en DGA van MusicaJuridica BV en MuziekenRecht.nl, jurist, componist, producer en muzikant. In niche kantoor MusicaJuridica zijn muzikale en juridische achtergrond met elkaar verweven als een kruisbestuiving van disciplines die garant staat voor een vanzelfsprekende synergie tussen muziek en recht.
Synopsis van de klassieke arrangementjes met onderwijsdoel
Roger Niese maakte de absoluut speelbare klassieke arrangementjes voor ons CPO ensemble, met dit voorname onderwijsdoeleind in het achterhoofd. Vaak in de originele toonsoort, waarvoor namens Theo veel dank. Die was nauwelijks warm of mocht al de trompetsolo uit de Promenade spelen, in het hem zo vertrouwde Concertgebouw. No pressure at all… Maarten stond van nature boven de partijen en keek door de noten heen. Door dit zo belangrijke oogcontact tussen de leden van het ensemble waren alle inzetten raak - een bijzonderheid gezien de beperkte repetitietijd. Ook hier synergie in het samenspel.
Onderstaand enkele van de 18 Publiek Domein Quiz werkjes die wij tijdens het Seminar hebben gespeeld:
Mozart – Lux Aeterna, het laatste deeltje uit Mozart’s Requiem;
Moussorgski – Promenade uit Schilderijententoonstelling;
Carl Orff – O Fortuna uit Carmina Burana;
Wagner - Der Walkurenritt uit opera Die Walkure;
Bizet – Entre-Acte uit de Opera Carmen;
Bach/ Gounod - Ave Maria in een duet van piano met bes-klarinet;
Erik Satie - Gymnopedies, pianosolo;
Kop – Concerto for Contemporary Music Ensemble;
Ravel – Bolero met legendarische es-klarinet solo;
Beethoven – Symfonie nr 7, 2e deel;
Queen/ Freddie Mercury – Bohemian Rhapsody.
Voor de cursus Muziekrechten & Muziekcontracten maakten wij 19 maatwerk arrangementen van klassieke werken, voor kleine bezetting. Veel dank aan Roger Niese!
Muziekcontracten: platencontract, optreedcontract en publishingdeal
Tussen de handouts zaten 3 muziekcontracten: een exclusief platencontract, een publishingdeal en een optreedcontract met artist rider. Een akte van overdracht auteursrechten door de liedjesschrijver aan CPO Publishing, een platencontract tussen CPO Records en de artiest, op basis waarvan de liedjes op Spotify kunnen worden gelanceerd, en een optreedcontract tussen CPO Entertainment, namens de artiest en een muziekfestival. In dat optreedcontract met rider staat dat de artiest de bij het optreden aanwezige politie niet mag uitschelden, het publiek niet mag ophitsen, dat er backstage champagne en kaviaar moet klaarstaan en wie er aansprakelijk is als de artiest vanuit het publiek met bier wordt bekogeld.
Syllabus ter verdieping met literatuur, artikelen en jurisprudentie
Die literatuur en tijdschriftartikelen handelden over het auteursrecht, naburige rechten en databankrechten, de verlening van exploitatiebevoegdheden in het auteursrecht en over het juridische mandaat van collectieve beheersorganisaties Buma/Stemra en Sena. Verder over het verschil tussen individueel en collectief beheer van muziekrechten alsook over de codificatie van het nieuwe Auteurscontractenrecht. Ook kon men van te voren jurisprudentie bestuderen over enkele recente conflicten binnen de muziekindustrie, waaronder Martin Garrix vs Spinnin Records/MusicAllStars inzake het eigendom van masterrechten, het begrip audioproducent in de zin van de Wet Naburige rechten en dwaling, alsmede Nanada vs Golden Earring over non usus oftewel stilzitten van de uitgever.
In dit arrest gaf de Hoge Raad aan dat ook langlopende uitgaveovereenkomsten niet zomaar kunnen worden ontbonden - daarvoor is mede in verband met de rechtszekerheid in beginsel een zwaarwegende reden voor nodig. Non usus kan de auteur dan helpen om diens rechten terug te krijgen, dat is afhankelijk van de specifieke feiten en omstandigheden van het geval. De nieuwe non usus bepaling heeft immers (wel) terugwerkende kracht.
Generale Repetitie in de Spiegelzaal van het Concertgebouw.
Korte samenvatting cursus Muziekrechten en Muziekcontracten
Hieronder een korte inhoudelijke samenvatting van de besproken onderwerpen tijdens de postdoctorale cursus Muziekrechten en Muziekcontracten in het Concertgebouw in Amsterdam, georganiseerd door het CPO van de Radboud Universiteit Nijmegen, gedoceerd door mr. Mauritz Kop.
Inleiding: Intellectuele Eigendomsrechten binnen de muziekindustrie
Overzicht van 12 soorten in ons Nederlandse rechtssysteem gehanteerde intellectuele en industriële eigendomsrechten, in volgorde van relevantie voor de muziekindustrie.
2. Muziekrechten: Auteursrechten en Naburige rechten
Muziekrechten geven de bezitter ervan het recht om iets te verbieden of om iets toe te staan tegen een vergoeding. Onderscheid tussen auteursrechten op de compositie en naburige rechten op de uitvoering.
3. Publiek Domein in Nederland
Bespreking van het fenomeen publiek domein en de daarmee verband houdende beschermingstermijnen van auteursrechten in Nederland. Auteursrechten geven makers heel lang bescherming, maar niet voor eeuwig.
4. Rechteninstanties Buma/Stemra, Sena en Norma
De instanties bevoegd om vergoedingen voor muziekauteursrechten en muziekgebruik namens de rechthebbenden collectief te innen en vervolgens te reparteren zijn Buma/Stemra, Sena en Norma. Deze collectieve beheersorganisaties (CBO’s) zijn verenigd in brancheorganisatie VOICE.
5. Wat doet een platenmaatschappij?
Het platenlabel houdt zich bezig met de exploitatie van naburige rechten op de geluidsopname van muziekstukken. En met de verkoop van cd’s, vinyl, downloads en streaming. De platenmaatschappij heeft om die reden met Sena te maken.
6. Muziekuitgeverij en Publishing
Publishing is het uitgeven van muziek. In Nederland betalen gebruikers van muziek een auteursrechtenvergoeding aan Buma/Stemra. Deze royalty’s worden door Buma/Stemra uitgekeerd aan de componist, de liedtekstschrijver en de muziekuitgeverij oftewel de publisher
7. Muziekplagiaat
Over muziekrechten kunnen conflicten ontstaan, zoals over de oorspronkelijkheid van bepaalde akkoorden uit een popliedje of dance track. Of over de gebruikte geluiden. Maar hoe weet ik nou of iets plagiaat is of niet?
8. Regels van internationaal privaatrecht (IPR) bij collabs
Wanneer we te maken hebben met grensoverschrijdende intellectuele eigendomsrechten en met belanghebbenden met verschillende nationaliteiten, krijgen we te maken met regels van IPR.
Bij vragen van internationaal privaatrecht moet onderscheid worden gemaakt tussen de vraag (1) welke rechter bevoegd is (internationaal bevoegdheidsrecht of jurisdictierecht), en (2) vervolgens welk recht die rechter moet toepassen (verwijzingsrecht of conflictenrecht). Tenslotte (3) over de vraag of een vonnis ook in een ander land kan worden tenuitvoergelegd.
9. Creative Commons
Creative Commons gaan uit van licentie van auteursrechten, in tegenstelling tot overdracht. De auteur behoudt derhalve diens rechten, maar verstrekt een licentie tot het openbaarmaken en verspreiden van een werk, en in sommige gevallen zelfs toestemming om het werk te editen of erop voort te borduren.
10. Publiek domein in de Verenigde Staten en Azië
In de Verenigde Staten geldt voor werken die op of na 1 januari 1978 zijn gecreëerd een auteursrechtelijke beschermingstermijn van 70 jaar na het overlijden van de maker. Daarna komen ze in het publiek domein. Deze wetgeving (Copyright Term Extension Act) stamt uit 1998. Voorheen gold een beschermingsduur van 50 jaar.
In Azië zijn de auteursrechtelijke beschermingstermijnen korter dan in Europa en komen muziekstukken vaak al na 50 jaar in het publiek domein. In sommige landen zijn de termijnen langer: De top 3 is: In Mexico 100 jaar, Ivoorkust 99 jaar, Jamaica 95 jaar.
11. Muziekcontracten & nieuw Auteurscontractenrecht
Bespreking van enkele muziekcontracten en het nieuw, medio 2015 ingevoerde Auteurscontractenrecht. In een muziekcontract worden er juridisch bindende afspraken gemaakt tussen de artiest en het label, de auteur en de uitgeverij, de DJ en zijn management en ga zo maar door. De functie van dergelijke overeenkomsten is met name om afspraken te formaliseren, ook richting derden, om misverstanden tussen partijen te voorkomen en om een document te hebben om op terug te kunnen vallen, in geval van een conflict of een faillissement.
Blockchain, Ethereum en smart contracts
Het Ethereum platform is een gedecentraliseerd platform waarop Android of IOS apps draaien met behulp van blockchain technologie en smart contracts. Een blockchain app platform. Deze apps, die werken obv transparante smart contracts kunnen vanalles zijn, van ticketverkoop tot notariële akten. Het kunnen ook muziekapps zijn die op Ethereum draaien.
12. Remixen
Het volgende onderdeel van de cursus ging over het remixen van muziek.
Bestaande liedjes worden sinds de jaren ‘80 veelvuldig gesampled en geremixed. Eerst door Hip Hop artiesten, later ook door Dance DJ’s. Op remixen en samplen is de Auteurswet van toepassing, alsook de Wet Naburige rechten.
13. Wat is samplen?
Samplen is het overnemen en eventueel bewerken van een korte geluidsopname. Geluid kan ook uit films worden gesampled of uit toespraken van de president.
Sampling is in de jaren ‘80 technisch mogelijk geworden en wordt veel gebruikt in de hip hop en rap. Pioniers van het samplen zijn Public Enemy en de Beastie Boys. Voordat commercieel gebruik van geluidsfragmenten van bekende nummers juridisch mogelijk is dient het proces van sample clearance te worden doorlopen.
14. Het komt in de beste families voor….
Als afsluiter van deze cursus besprak ik een kwestie die begin 2018 speelde over de muzikale nalatenschap van Johnny Hallyday, de Franse Elvis. Bij de erven van deze zanger is onenigheid ontstaan over de auteursrechten op de liedjes. Ook zijn er twee confligerende testamenten, elk op basis van een ander rechtssysteem. Wat geldt nu, Frans recht of Californisch recht? De vraag is tenslotte wie de exploitatierechten heeft van de liedjes, die letterlijk miljoenen waard zijn.
Column Verderdenken.nl: Regenboog aan rechtenlagen
Enkele weken na afloop van het Seminar Muziek en Recht werd ik door het CPO benaderd voor het schrijven van een column op basis van mijn lezing. Dat artikel gaat niet over de muzikale omlijsting en de Publiek Domein Quiz, maar wel over de regenboog aan rechtenlagen die wij binnen het muziekrecht en de muziekindustrie onderscheiden. De column is gepubliceerd op Verdenken.nl.